SEJARAH RINGKAS
Kawasan penempatan asal Dayak Selakau ialah dalam kawasan daerah Singkawang di kawasan Sungai Selakau di Kalimatan Barat, Indonesia. Daripada sungai inilah juga dikatakan Selakau memperolehi nama pengenalan bagi kaum mereka. Sebenarnya,masyarakat Selakau sendiri mengakui bahawa mereka kurang pasti bagaimana asalnya nama sungai itu. Mungkin juga namanya itu berasal daripada nama pohon kayu atau dedaun tumbuhan (Kalom & Hudson 1970:288). Namun demikian terdapat sebuah cerita yang menerangkan bagaimana pada suatu ketika dalam sejarah dan sewaktu di kawasan tersebut orang Selakau sering terdengar bunyi anjing menyalak (Selakau asu) yang bernama ako menyalak (Selakau ny:ak salak) hampir setiap malam. Daripada kejadian tersebutlah maka dikatakan bahawa sungai itu memperolehi namanya. Kalau dibuat analisa yang ringkas memang perkatan Selakau itu mengandungi dua perkataan iaitu; Sa:ako (Sila lihat Awang Hasmadi Awang Mois, 1977)
Pada masa mereka masih menetap di Indonesia, kaum Selakauterletak dibawah pemerintahan Sultan atau Panambahan Sambas (Kalom & Hudson 1970). Menurut sejarah lisan yang terdapat di kampung Pueh, hubungan Selakau dengan pembesar-pembesar Melayu di Sambas bermula dengan suatu peristiwa. Ceritanya bermula dengan pembunuhan seekor beruk yang sentiasa memusnahkan tanaman padi (uma) seorang lelaki bernama Ngambang. Setelah berjaya membunuh beruk itu Ngambang telah tertidur. Dalam tidurnya ia bermimpi bahawa beruk itu memohon dibawa balik ke rumah Ngambang dengan beralaskan sehelai kain sulaman yang berwarna kuning bernama saput koleng.
Sungguh hairan Ngambang apabila terbangun daripada tidurnya ia mendapati bahawa dimana terjatuhnya beruk yang telah dibunuh olehnya berada seekor beruk emas (Selakau baruk amas). Seperti yang telah dipesan oleh beruk itu di dalam mimpinya terpaksalah Ngambang pergi menyembah menghadap Sultan untuk meminjam sehelai kain sulaman yang berwarna kuning. Dengan beralaskan kain itulah sahaja beruk itu dapat diangkat pulang ke rumah Ngambang. Menjelang beberapa waktu datanglah Sultan ke rumah Ngambang untuk mendapatkan balik kain sulamannya yang berwarna kuning itu. Secara kebetulan pada ketika itu hanya seorang yang bernama Parang sahaja yang berada di luar sementara Ngambang pula sedang berada di loteng. Apabila melihat perangai beruk emas itu, Sultan pun menasihati Ngambang agar meletakkan beruk emas itu di istana beliau. Setelah dipujuk akhirnya Ngambang bersetuju dengan nasihat Sultan. Oleh kerana Ngambang sahaja berdaya untuk mengangkat beruk emas itu maka terpaksalah Ngambang mengiringi beruk itu ke istana Sultan. SeterusnyaNgambang dilantik oleh Sultan menjadi seorang pembesar dengan diberi gelaran Pengiran Jaykasumbei manakala beruk emas itu digelar Raden Amas.
Orang Selakau mendakwa bahawa sewaktu kemasukan Ngambang sebagai seorang Islam suatu sumpah telah dibuat diantara orang Selakau dan pembesar Melayu. Menurut sumpah itu sesiapa sahaja di golongan Melayu yang mengkhianati orang Selakau maka akan pecahlah perut orang yang berbuat jahat itu. Setelah Ngambang menjadi seorang Islam rakan serumahnya yang bernama Parang telah dilantik menjadi ketua Selakau.
Peristiwa beruk emas itu boleh dikatakan bermakna dalam sejarah Selakau kerana ia menandakan permulaan suatu hubungan yang berlarutan di antara masyarakat Selakau dengan Panambahan Melayu di Sambas. Orang Selakau di Pueh mendakwa bahawa daripada Baruk Amas itu jugalah mereka memperolehi nama bagi hukum adat yang mereka amalkan. Dan sistem hukum adat ini dikenali sebagai Adat Baruk Amas.
Di Sarawak, laporan awal mengenai Selakau pernah ditulis oleh Spenser St. John dalam bukunya Forest of the Far East yang pertama kalinya diterbitkan pada tahun 1862. Kenyataan-kenyataan awal St. John mengenai kaum tersebut merangkumi beberapa aspek yang berhubung dengan budaya mereka. Di antara kenyataannya ada yang menyentuh soal amalan membakar mayat oleh golongan pemimpin dan yang kaya di kalangan Selakau. Kenyataan St. John itu diakui betul oleh penduduk kaum Selakau di kawasan di Kampung Pueh dan juga Kampung Biawak (Awang Hasmadi Awang Mois 1979). Beberapa buah kenyataan St. John yang lain menyentuh perkara seperti nama yang digunakan oleh kaum Selakau dan juga kaum yang berjiran dengan mereka, iaitu kaum Larah bagi merujuk kepada tuhan mereka iaitu “Jewata.” Pengunaan istilah ini dapat dibuktikan dengan bentuk perkataan berbunyi jubaha yang digunakan oelh kedua-dua kaum pada masa kini.
Penghijrahan masyarakat Selakau di wilayah Sarawak dikatakan berlaku dalam dua gerakan. Gerakan penghijrahan awal ke wilayah Sarawak dianggarkan berlaku pada tahun 1830-an. Dalam artikelnya yang ringkas bertajuk, “Slakow dan Larah Land Dayaks of Lundu,” seorang pentadbir Inggeris di daerah Lundu bernama Elam (1935:241) mengira bahawa kaum Larah menyeberang masuk ke kawasan Sarawak kira-kira dalam tahun 1840-an tetapi kedatangan kaum Larah tambahnya didahului oleh kaum Selakau beberapa tahun sebelum itu. Kalau diambil catatan St.John yang diterbitkan pada tahun 1862 sebagai catatan terawal mengenai masyarakat tersebut maka dapatlah diandaikan bahawa masyarakat Selakau yang dimaksudkan oleh St. John ialah dari rumpun adat-rukun Gaje’ng dan bukan dari adat-rumpun Sangkuku seperti yang terdapat di kawasan Kampung Pueh.
Ada beberapa faktor yang dikatakan mendorong kepada penghijrahan masyarakat Selakau ke Sarawak. Misalnya, Denilson (1876:6) telah menyatakan bahawa kedatangan Selakau disebabkan oleh keinginan untuk mengelakkan tuntutan-tuntutan zalim yang datang dari pemerintahan Sultan Sambas. Walau bagaimanapun Denilson tidak pula menghuraikan “tuntutan-tuntutan zalim” itu. Sebaliknya, laporan Elam (1945:243) mengatakan bahawa penghijrahan itu disebabkan oleh serangan-serangan dari pendatang dan lanun-lanun dari keturunan Cina. Keterangan yang diberi oleh Elam ini boleh difahami dengan konteks peperangan budaya yang pernah tercetus diantara kaum Selakau dengan masyarakat Cina seperti yang terkandung dalam sejarah lisan Selakau. Sementara Kaboy dan Sandin (1968) pula berkata bahawa hasrat untuk mendapatkan kawasan pertanian Selakau ke Wilayah Sarawak.
Gerakan penghijrahan Selakau yang pertama seperti yang diperkatakan oleh Kaboy dan Sandin (1968:130) telah diketuai oleh Ne’Tiang. Kumpulan ini pada asalnya tinggal di kawasan Gunung Gaje’ng di Indonesia. Mereka kemudian pindah pula ke kawasan Pasir di daerah Lundu. Akhirnya mereka berpindah ke kawasan Sadamak di mana mereka telah berpecah-pecah kepada beberapa kumpulan untuk mendirikan kampung-kampung yang berasingan. Kumpulan inilah yang dikatakan mengamalkan sistem hukum yang dikenali sebagai Adat Sadamak dan rumpun adat-rukun Gaje’ng.
Masyarakat Selakau yang kini menetap di kawasan Pueh, Sematan pula berhijrah ke kawasan Sarawak pada tahun 1875. Penghijrahan mereka ini didorong oleh hasrat untuk memperbaiki keadaan hidup di samping untuk melarikan diri daripada tekanan hidup di samping untuk melarikan diri daripada tekanan-tekanan dari pemerintahan Melayu di Indoensia. Di Sarawak juga masyarakat Selakau yang datang untuk menetap di Pueh tidak dapat mengelakkan diri daripada pengaruh pemerintahan Brooke. Sebaliknya mereka tercebur pula dalam suatu lagi hubungan yang bersifat simboitik antara Melayu-Dayak. Pada peringkat awal kedatangan mereka ke Sarawak penduduk di Pueh ini dibenarkan oleh seorang pembesar Melayu untuk tinggal di kawasan Pueh dengan syarat mereka sanggup membersihkan kawasan hutan Pulau Talang-Talang, Tanjung Batu dan Pulau Dato.
No comments:
Post a Comment